Yarın’ın Balya Köyleri  çalıştayında yapılan, 

KAYALAR’ DA EĞİTİM ÖĞRETİMİN GELİŞİMİkonulu konuşma metni:

    Değerli Konuklar, Değerli Üyelerimiz,

   Kayalar, 1071 Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu’ya gelen son Türklerin, Balıkesir yöresinde yerleştikleri ilk yerlerden birisidir.

   Türk OK grubunun Oğuz- Kayı koluna ait Gay adlı bir topluluk, göç edenlerle birlikte en geç 1290’lı yıllarda gelip yerleşerek buraya kendi adlarını vermişler, GAYLAR demişlerdir.

   Gaylarlılarla hemen aynı yıllarda gelip Alidemirci, Koca Avşar,  Kırmızlar…gibi köyleri kuranlara, sonradan buralara gelip yerleşen konar-göçer yörükler, bu ilk yerleşen köylerin halkına hala Türk demektedir.

    Yeni katılanlarla nüfusu çoğalan, geçim biçimi çeşitlenen Kayalar, eskiden Maden denen Balya ilçe olduktan sonra ilk bucak yapılan beldedir.

    Konuk odaları, konuk ağırlama geleneği, meslek çeşitliliği Kayaları merkez konumuna getirmiştir. Bu dönemde Kayalar okuyanı çok ola köylerden biri olarak algılanmağa başlamıştır. Ulaşılabilen bilgi ve belgelere dayanarak Kayalarlıların eğitime verdiği önemi şöyle açıklayabiliriz.

    Osmanlı döneminde önceleri çocuklara Arap yazısıyla okuma-yazma, dört işlem, dini bilgiler öğretilirdi. İlköğrenim düzeyindeki bu üç yıllık eğitim okullarına “SIBYAN” veya halk dilinde “MAHALLE MEKTEPLERİ” denirdi. Hemen her köyde bulunan bu okullar genellikle camilere bitişik olurlardı. Kayalarda da bu eğitim, Aşağı caminin yerinde bulunan köyün ilk camisinin bir odasında verilirdi. Yaşlı Kayalarlılar burayı hatırlar, üç yıllık bu eğitimin Kayalarda 1846’larda sürdüğü bilinmektedir.

Medreseler ise ilkokuldan sonraki eğitimin ikinci basamağını oluştururdu. Buralardan mezun olanlar bitirdikleri medresenin seviyesine göre imam –hatip-vaiz-müderris-müftü-kadı olurlardı. Hafız olanlar mevlüt okurdu.

   Köyde görev yapan bir imam, aynı zamanda hatip, vaiz, hafızlık görevleri yanında öğretmenlikte yapardı.

    Kayalar’da yüksek öğretim görenlere eskiden Efendi denirdi. Bana da öyle derlerdi. Din eğitimi alalara da görevli olsun olmasın “molla” denirdi.

    1530 tarihli Hüdavendigar,  Biga Livası defterdar kayıtlarına göre Kayalar Biga’ya bağlı, 13 haneli bir köydür. Yaklaşık 60 kişilik bir nüfusa sahiptir. Bu belgeye göre eğitim hareketlerini izleme olanağımız yoktur.

     1844 tarihli Temettaat-Varidat defteri kayıtları bize eğitim hareketleri konusunda bilgi vermektedir. 1844’te Kayalar’da126 hane vardır. Kayıtlı erkekler arasında üst öğrenim görenler: İmam Mehmet Efendi, Hatip Mustafa Efendi, Hafız Hasan, Hafız Emin, Hafız Mustafa, Hafız İbrahim Efendiler ile Gölgesiz oğlu Molla Ali, Molla Ali, Molla Ahmet, Molla Mehmet Efendiler ve Bursa’ da öğrenim gören Ali Efendidir. Buna göre Kayalar’da1844’te bir imam, bir hatip, dört hafız, dört molla bir öğrenci olmak üzere toplam on bir üst öğrenimli kişi vardır. Bu sayı zamanın koşullarına göre azımsanmayacak bir sayıdır. Bursa ve İstanbul eğitim alınan yerler olarak görülen yerler olarak görülmektedir.

    1910  yılında Kayalar’a bağımsız bir okul binası yapıldığı görülmektedir. Camii odasından ayrı yapılan bu okulun çağdaş bilim esaslarına göre eğitim ve öğretim vermek amacıyla yapıldığı anlaşılmaktadır. Okul binası 1912 yılında yandığı, sonra Yunanlılarca tahrip edildiği için eğitim aralıklarla sürdürülebilmiştir.

    1940 öncesi yaşamış olanlardan üst öğrenim gördükleri saptanabilenler: Hacı Ömer Efendi( Akın), Kalaycıoğlu Molla Hüseyin Efendi(Oğuz), İbrahim Kabakçıoğlu Efendi’ Molla Ahmet Efendi( Mollamatlar- Orhan Koç’un dedesi) Hatip Hüseyin (Hatıplar-Korur) Molla Emin (Molleminler), Molla Hüseyin (Molüsinoğlu- Hüseyin’in dedesi) Mollalar (Üzümcülerden Mehmet’in dedesi) olmak üzere sekiz kişidir.

     1940’lı yıllardan sonra yaşayan benim kuşağımın da tanıdığı üst öğrenimliler ise; Molla Hakkı (Demir),Molla İsmail (Önal), Mola Halil (Molla-Hatip Sözlevi), Hatip Mustafa Hoca (Akbulut) olmak üzere dört kişidir. Bunlarda öncekiler gibi dini eğitim alan üst öğrenimlilerdir.

   1910’ da başlatılan çağdaş üç yıllık eğitimden yararlanamayanlardan Balya’da hem çalışıp hem okuyanların bulunduğu görülür. Bunlardan Ali Ünal(1913) orada çalışırken ilkokulu bitirmiş, sağlık astsubayı olarak hayata atılmış, sonra emniyete geçerek görevini polis olarak sürdürmüş ilklerdendir. Ali

Güner, aynı yolla maliyeci, Hüseyin Gürel bankacı, Ahmet Çolak(1909) madenci, Araplardan Toscalı lakaplı Mehmet Erol memur olarak görev yapmışlardır.

     Üç yıllık çağdaş eğitim diploması Kayalar’ da 1928- 1929 öğretim yılında verilmeye başlanmıştır. 1938- 1939 ‘ kadar on bir yıl sürmüştür. İlkokulu Kayalar’ da bitirdikten sonra üst öğrenim görenlerden Hasan Önal parasız yatılı olarak okumuş, İstanbul Teknik Üniversitesini başarıyla bitirdikten sonra elektrik mühendisliği dalında Kayalarlı ilk profesör olmuştur.

    Halil Atay ile Süleyman Önal Necati Eğitim Enstitüsünde öğrenim gören ikinci kişileri oluşturur. Ancak Süleyman Önal ölünce Halil Atay bu alanın ilki olur. Kamil Atay Yüksek Denizcilik Okulu mezunu ilk Kayalarlı gemi kaptanıdır.

    1930-1931- Mezunu Mustafa Özel ile Ali Açar, 1935-1936 mezunu Davut Kaynak 4. -5. sınıfları Ilıca veya Balya …vb.  yerlerde bitirerek üst öğrenim görenlerdendir. Bunlardan Davut Kaynak  Astsubay olmuş, bir yandan da  öğrenimini sürdürerek  Kayalar’ dan yetişmiş ilk yargıç ünvanını almıştır.

     1937- 1938 Mezunu Celalettin Boyar, Harp Okulunu bitirerek ilk subay olanlardandır.

      1938-1939 Mezunu Kemal Yağcı, Demiryolları Meslek Yüksek Okulu mezunu ilk demir yolcudur.

     Kayalar’da beş yıllık ilkokul diploması 940- 1941 yılından itibaren verilmeğe başlanmıştır.

     Üç yıllık okulu Kayalar’ da önceki yıllarda bitirenlerden Ali Haydar Kaynak, Zekeriya Neke, Tahsin Güner, 1939-40 yılında burada 4. sınıfa kaydolarak, 1940 1941 yılında mezun olan onbir kişi arasında yer almışlardır. Onbir kişiden Zekeriya Neke ile Hüseyin Önal öğrenimlerini üniversiteye dek sürdürmüş, Zekeriya Neke ilk diş hekimi, Hüseyin Önal elektrik mühendisi olmuşlardır. Ali Ayvalı, Ali Şerbetçi, Ali Haydar Kaynak, Tahsin Güner Savaştepe Köy Enstitüsünde öğrenimlerini sürdürmüşlerdir. Ali Haydar Kaynak ile Ali Şerbetçi sağlık memurluğu, ötekiler öğretmenlik bölümünü bitirerek mesleklerinin ilkleri olmuşlardır.

    1940-41 yılı on bir mezundan altısı üst öğrenim görmüştür ki bu mezunlardan yarısından çoğunun okumayı sürdürmesi demektir.

      Köy Enstitülerinin parasız yatılı oluşu nedeniyle, 1941-42 mezunlarından Hanife Ünsal,  Nazife Demir, Kazım Sayın bu okula baş vurarak öğretmenliği meslek olarak seçmişlerdir.

       İsmail Gümüş Tıp fakültesini bitirerek Kayalarlı ilk doktor olmuş, onu Zeki Altıparmak, Ziyaettin Arıburnu izlemişlerdir. Hüseyin Sarnıç Kayalar’ın genç yaşta 1968’ de yitirdiği ilk veteriner mikrobiyoloji profesörüdür. Onu, yeni veterinerler izlemiştir.

    1950’li yılla gelindiğinde Kayalarlılardan üst öğrenimi bitiren veya sürdürenlerin sayısı komşu köylere göre küçümsenemeyecek derecede farklı görünmektedir. O nedenle komşu köylerde oluşan “Kayalarlılar eğitimi önemser” izleniminin gerçeği yansıttığının onurunu sizlerle paylaşmak isterim.

      Kayalarlılardan ortaöğretim düzeyinde meslek eğitimi alanlar arasında ilkokul öğretmenliği, astsubaylık, ön sıralarda yer alan mesleklerdendir. 50’li yıllardan sonra hemşirelik-ebelik mesleğininde ilgi gördüğü gözlenmektedir.

    Yükseköğretim düzeyinde eğitim görenlerden öğretim üyeliği yapan bilim insanları, doktorlar,  subaylar, çeşitli alanlarda eğitim almış mühendisler, avukatlık, ortaöğretim öğretmenliği, veterinerlik…vb, mesleklerde çalışanlar sayılabilir. Meslek çeşitliliğinin gittikçe arttığı gözlenmektedir.

     Kayalar asıllı olup başka köylere, kentlere veya ülkelere gidip yerleşmiş, olanların eğitime bakış açısını incelemek sanıyorum karşımıza daha renkli ve zengin bir övünç tablosu çıkaracaktır.

     Konuşmamı iki tesbitle bitirmek istiyorum.

    1.si Balıkesir Kuva- yı  Milliyesinin her aşamasında görev almış, 1. dönem Karesi milletvekili  Müftizade Abdulgafur  Hoca (1882-1951-Iştın), Ilıcalı genç bilim adamı Dr. İsmail Oğuz’un bulgularına göre Kayalar asıllıdır ve Kanatlardandır. Topallardan Faiz Erdoğmuş, dayısı oduğunu söyler ama daha fazla bilgisi yoktur. Aileden Mücteba Iştın (1917-1981)ın milletvekilliği yaptığını benim yaşımdakiler bilir. Eğer bu doğruysa köyümüz için büyük  bir onurdur.

2. si 2017 ‘ de kaybettiğimiz Balıkesir milletvekili İlhan Aytekin, Bakacak’ lı Hacı İsmail ile Kayalarlı Adile hanımın torunudur. Adile hanım Golsuzlar lakaplı, 1905 nüfus kütüğü kayıtlarına göre vezirlerden “Uyar” soyadını almış bir ailedendir.

      Bu tesbitlerin her biri Kayalarlıların  eğitim ve düşünsel potansiyeli yönünden birer onur belgesidir. Ben, Kayaların geçmişini aydınlatan övünç kaynağımız bu seçkin kişilerden yaşamayanlara Tanrı’dan rahmet diliyor,yaşayanlara saygılar sunuyorum.

       Konuşmamı bir anıyla bitirmek istiyorum.

       Ortaokulda okurken bir gün yaya olarak Balya’ya gidiyorum. Ali Haydar Kaynak atla bana Yenipınarların orada  yetişti. Biraz yavaşladı. Beni sorguladı. Okuduğumu öğrenince “Köyde okumuş, okuyan kaç öğrenci var? deseler, bu benim için kabir sorusudur. Bilemem” demişti. Bu soru bana sorulsa benim için de öyledir. Peki siz sevgili, Kayalarlılar, bu soruyu sizlere sorsalar siz ne cevap verirsiniz?  

                Beni sabırla dinleme dinleme nezaketi gösterdiğiniz için hepinize teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum.

                                                                                     Hazırlayan ve Sunan

                                                                                   Ömer Ünal                                          

                                                                                   30.07.2018   Pzt.